Kişilik, birbiriyle etkileşimde bulunan ve bilinç, kişisel bilinçdışı ve kolektif bilinçdışı olarak adlandırılan üç farklı düzeyde işlevini sürdüren bir dizi sistemden oluşur.
Psişe; ruh, can, zihin anlamında kullanılır. Bir bütün olarak bilinci ve bilinçaltını kapsar. Jung, psişeyi 3 ana gruba ayırmıştır.
- Ego (Bilinçli; conscious)
- Kişisel Bilinçaltı ("Personal Unconscious")
- Kolektif Bilinçaltı ("Collective Unconscious")
Kolektif bilinçaltı, En derin bilinçdışı zihnin bir bölümünün genetik olarak kalıtsal olduğu ve kişisel deneyimle şekillenmediği fikrine atıfta bulunur. Tüm insanlığın ortak bilinçaltıdır. Kolektif bilinçaltı insanlık tarihinin başından beri ortak olarak paylaşılmaktadır. Burada arketipler bulunur. Arketipler, en uç kültürler arasında bile ortak olan evrensel imgeler ve tasavvurlardır.
Kişisel bilinçaltı; Freud’un bilinç öncesi dediği yapıya Jung kişisel bilinç dışı adı vermektedir. Biraz çaba ile bilince getirilebilen zihinsel içerik (anılar, dürtüler, arzular, vb.) burada yer alır. Bireyin hayatında yaşamış olup da unuttuğu anılar, bastırılmış duygular ve subliminal olan her öge bulunur. Burada kişinin sadece kendi deneyimleri ve yaşantıları ikamet eder. Haliyle, kişisel bilinçaltı, evrensel olan kolektif bilinçaltının zıttıdır. Kişisel bilinçaltı, bireyleşmenin (genelden yani kolektif psikolojiden farklılaşma) gerçekleşmesi için ego ile bütünleşmelidir.
Ego ise ruhsal yapının bilinçli duygular, düşünceler, anılar ve algılardan oluşan,kişiye kalıcı ve sürekli bir kimlik duygusu veren parçasıdır. Bilinç öncesi ve bilinçli alanda olduğundan ‘’farkında olabildiğimiz’’ düşüncelerimizi, hatıralarımızı ve duygularımızı içerir. Ego, bilinç alanının merkezini oluşturduğundan bir sürekliliğe ve kimliğe sahiptir. Egonun işlevleri düşünme, hissetme, sezgi ve duyumdur. Kişiye bir kimlik ve tutarlılık duygusu verir.
Dört Ana Arketip
Arketipler, kolektif bilinçdışının içeriğini oluşturan evrensel ögelerdir.
Kahraman, sihirbaz, joker vb. olmak üzere birçok arketip vardır ancak en önemlilerine bakacak olursa;
1- Persona (Maske)
Persona, topluma karşı taktığımız maskedir. Bireyin dış dünya ile ilişkilerinde uyum sağlaması ya da başa çıkabilmesini sağlayan sistemdir. Persona, çocukluk yıllarında ebeveynlerin beklentilerine uygun davranma ihtiyacından doğup gelişir. Persona aynı zamanda başkalarına nasıl görünmek istediğimizi de ifade eder. Kendimizi, Dünya’ya sunuş biçimimizdir. Örneğin, ailemize karşı farklı, arkadaşlarımıza karşı farklı davranırız. Yani maske değiştiririz. İşte bu personamızdır. Bulunduğumuz sosyal ortamda kabul edilmek veya dışlanmamak için bunu sık sık yaparız.
Persona geliştiremeyen kişiler kaba, huzursuz, vb. olarak dikkat çekerler. Ancak personanın aşırı gelişmesi de kişiyi kendine yabancılaştırır. Kişiliğin personayla özdeşleşmesi "enflasyon" olarak adlandırılır. Personayı fazla özümseme sonucunda kişilik bozulmaları ortaya çıkabilir.
2- Gölge
Gölge, en karanlık ve hayvansı yönümüzdür. Her türlü bastırılmış düşünce, duygu, kabul görmeyen cinsel istekler, arzular, içgüdüler vs. burada bulunur. Gölgenin bir kısmı kişisel bilinçdışında bir kısmı da kolektif bilinç dışındadır. Engellediğimiz her şeyi yapmak isteyen, toplumsal standartlara uymayan, utanç duyduğumuz ve kendimizle ilgili bilmek istemediğimiz her şey. Kısacası, topluma ve kendimize ters düşen her şeyi içerir. Aynı zamanda yaratıcılığın da kaynağıdır.
Günümüzde bunun örneklerini ulusal boyutta görebiliriz. Soykırım gibi vahşi tepkiler ‘’gölge’’ arketipimizde bulunan yok olma korkusunun yol açtığı ‘’düşmanlık/korku’’ nedeniyle ortaya çıkabilir.
3- Anima ve Animus
Anima, erkeklerdeki kadınsı yöndür. Animus ise kadınlardaki erkeksi taraftır. Örnek vermek gerekirse bilinçli olarak aşırı derecede erkeksi olan/davranan bir erkeğin aynı zamanda yüksek derecede kadınsı bir yanı vardır. Çünkü erkek, toplumun da etkisiyle kadınsal özelliklerini silmeye çalışır ("Erkekler ağlamaz.", "Kadın gibi davranma.’’ vs). Kadınsal özelliklerini silmeye çalışan "aşırı erkeksi görünümlü" bir erkeğin bilinçaltında bu kadınsal enerji birikir. Bu yüzden böyle erkeklerin, belirgin zayıf özellikleri vardır. Aynı örnek, kadın için de verilebilir. İnsanlar saf kadın ya da erkek değildir, biyolojik ya da psikolojik olarak karşıt cinsin özelliklerine sahiplerdir. Erkek psişesinin kadın tarafı anima arketipi; kadın psişesininki animusdur. Karşı cinsi anlamamzı kolaylaştırır; tek yönlü bir kişilik olmaması için karşı cinsin özelliklerini ifade etmek önemlidir. Edilmez ise diğer yönümüz ilkel kalır.
4-Kendilik (Self)
Kendilik/benlik, kişiliğin bilinç halinin ve bilinçaltının birleşimidir. Psişenin organize eden yönü, tüm arketipleri ve ifadelerini harmanlar. Psişik enerjinin uygun bir şekilde ifadesini düzenler; örneğin sınıfta sosyal (persona), arkadaş partisinde duygusal ya da çılgın (gölge) gibi. Kişiliğin merkezi ego değil, "ben"dir.
